Door heel de geschiedenis heen zijn er mensen geweest, wakkere geesten – profeten, psalmdichters – die aanzeggen dat de morgen komt. De morgen van bevrijding, van vrede en gerechtigheid. Als wachtposten tasten zij met hun zintuigen het donker af, speurend naar licht, in afwachting van de morgen. Wanneer die morgen komt weet niemand, alleen dát hij komt. Die belofte doet hen voortgaan en richt hun verlangen.
In deze retraite kijken we met hen mee, zij nemen ons bij de hand. ‘Wees wakker en waakzaam, zeggen ze, opdat het moment je niet ontgaat. Verkijk je niet op het duister. En laat het gebed je voeden tijdens je wacht.’
Net als de wachters daal je af in jezelf, in je binnenste, tot de bodem van jouw bestaan waar je echt bent en transparant, ontdaan van verhullingen. Waar ruimte is voor God om aanwezig te komen en jij mag naderen voor Gods vriendelijke ogen en kunt afstemmen op zijn aanwezigheid.
De psalmdichter noemt de diepte van het bestaan de plaats waar de nood van de wereld en van al die enkelingen stem krijgt voor de Eeuwige in verlangen en gemis.
Ik sluit me aan in mijn gebed met mijn vragen en het verlangen dat in mij leeft. ‘Uit de diepte roep ik tot U, God.’

Wachten hoort bij ons dagelijkse leven. We staan stil voor een verkeerslicht, in de rij voor de kassa, we wachten op onze beurt. Maar al te lang mag het niet duren. Het bestaan is vaak zo bezet en stressvol dat we het verleerd hebben om zoiets als wachttijd of tussentijd te hebben. We plannen en vullen de tijd alsof wachttijd bij voorbaat ‘verloren’ tijd zou zijn. De psalmist daarentegen wijst ons een ander spoor: als we het kunnen opbrengen om onze controle over de tijd uit handen te geven, dan kan wachttijd ook ‘gegeven’ tijd worden. Hij nodigt uit om je te richten op je zintuigen: ‘hoor, luister.’ Aanwezig zijn en je openstellen, waarnemen en gewaarworden wat is. Zonder direct tot actie over te gaan. Proeven, voelen en onderscheiden wat in mij geraakt wordt, wat het teweeg brengt. Aandacht voor wat op dat moment is. Het vraagt oefening om je zo – wachtend – open te stellen. Geestelijk leven is geen navelstaren maar steeds aandachtiger worden terwijl je met beide benen op de grond staat. Net zoals je pas dingen gaat ontwaren in het donker als je eerst je ogen de tijd hebt gegeven om te wennen aan het duister, net zo is het met luisteren. In het aandachtige wachten word je je bewust van andere geluiden of stemmen in je die voorbij komen en zich laten onderscheiden. Wat je ten diepste verlangt krijgt stem. Het is met de psalmdichters mee gaan horen zoals God hoort en aandacht geeft. Betrokken raken zoals de Eeuwige betrokken is.

In het donker is het lastig om je weg vinden. Je struikelt door gebrek aan zicht, je stoot je aan een steen. Er doemen schaduwen op die je zicht op de realiteit vervormen. De alertheid waarmee je eerder op je pad liep krijgt de kleur van angst of verwarring. Zo kan het ook gaan op je geestelijke weg. Je beweegt wel maar je komt niet echt verder. Voor je gevoel loop je slechts rondjes.
Als je alleen maar achterom kijkt of je blind staart op wat troebel is of troosteloos in je leven, dan raak je het levensspoor bijster. Het stagneert. Je verliest je oriëntatie.
God, zegt de psalmist, richt zijn ogen naar de toekomst. De Eeuwige blijft niet steeds maar kijken naar de fouten van het verleden. Voor God is de nieuwe morgen het oriëntatiepunt waarop ik me mag richten. Dat betekent niet dat het niet uitmaakt wat er mis ging of wat ik fout deed. God strekt zijn hand naar je uit, je mag verder. Zoals God zich richt in zijn doen en laten op de morgen van recht en vrede, zo ook wij. Deze nieuwe gerichtheid en concentratie is tegelijk ook een omkeer, een je bekeren en bevrijden van je oude weg. Het één en het ander. Voor de psalmdichter is Gods ja een nieuwe kans en een keuze voor het leven. Het licht van de morgen zal je kompas zijn onderweg.

Je kunt zo uitzien naar iets goeds of moois dat komt, zo hunkeren van verlangen dat het je vleugels geeft. Het kan je niet snel genoeg gaan. Ook al duurt het lang en komt er van alles tussen, het versterkt eerder je verlangen naar wat komen gaat. Je gaat in vol vertrouwen. Maar zo loopt het niet altijd. De lange duur doet immers een beroep op je volharding. Opeens is er twijfel in je, onzekerheid, vervreemding. Waar doe ik het voor? Er komen gaten in je vertrouwen. Het voelt hol en leeg van binnen. Waar haal je je vertrouwen vandaan als het verhoopte uitblijft? Zulke gevoelens en gedachten zijn niet vreemd. De leegte die zich van binnen voelen laat is ook een deel van het leven. Daar kun je niet omheen. Je kunt die leegte nader onderzoeken hoe ze smaakt, of er wellicht vrijheid in zit of ruimte. Hoe lastig ook, het kan je inzicht geven en verder helpen.
Maar het is ook zaak om je daar niet alleen maar op te focussen. De psalmist onthult een ander spoor dat opening biedt. Hij spreekt over de hoop die hem gaande houdt. Hij weet: in hope ben ik als enkeling niet alleen. Mijn ziel is verbonden met de bron van leven, met de zielen van zovelen die voorgingen en die volgen. Waar ik het als eenling niet opbreng om door te gaan, word ik gedragen en gestut door anderen die met mij de morgen verwachten. Dat precies verandert zijn blik naar buiten en maakt dat hij door kan gaan. Uit die veranderde blik kan ook ik als wachter nieuwe hoop en vertrouwen putten.

‘Stil maar wacht maar, alles wordt nieuw, de hemel en de aarde’, luidt de tekst van een bekend kinderlied. De suggestie is: rustig maar, het komt goed. Soms is afwachten de juiste houding, in andere situaties is een meer actief wachten nodig. De Tsjechische dichter Vaclav Havel schreef over een voor zijn land duistere en hopeloze tijd: ‘de meesten van ons waren afwachtend, ontmoedigd door onrecht en leugens en daardoor passief. Er waren ook mensen die bleven geloven in een andere wereld. Ze deden hun mond open, gingen niet mee in de leugens, ze protesteerden. Zulk wachten is een oefening in geduld. Wachten tot je de kans krijgt om te handelen. Blijven geloven dat wat je zaait opkomt en vrucht draagt. Al is het niet nu, dan misschien later.’ Dat actieve wachten dat Havel beschrijft is vergelijkbaar met het gebed van wie wacht op de morgen. Je niet van de wijs laten brengen, het duister niet dulden, er geen genoegen mee nemen dat het is zoals het is. Het komt er op aan, je steeds meer bewust te worden van het duister en donker in jezelf en om ons heen en te luisteren naar de stem van de hoop, het weerwoord in je gebed. In gebed de hoop levend houden, je geest en je handelen openhouden voor het onverwachte, daadwerkelijk aanwezig zijn. Er kan om de hoek een wonder schuilen waardoor alles nú verandert.

Ook in een retraite zijn er van die momenten dat je geneigd bent het op te geven.
Het gebed brengt je weinig, je motivatie droogt langzaam op. Hoe blijf ik bij mijn verlangen? Hoe kan ik trouw blijven aan mijn geloof dat de morgen komt als ik er niets van zie? Ligt het niet meer voor de hand om maar te stoppen?
De psalmist weet uit ervaring wat het is, als je lang moet wachten en je de moedeloosheid in jezelf voelt toenemen. Toch doet hij een appel om het niet op te geven maar te blijven hopen, hoop te oefenen, in geduld en volharding. Hij zegt niet dat we dit ‘moeten’ doen. Hij benadrukt eerder dat er wel degelijk iets te ontdekken valt. Hoop, zegt hij, is ook oog krijgen voor goedheid die er gewoon is en waar je wellicht aan voorbij ziet. De psalmist noemt deze goedheid, de genade van God die ‘om niet‘ geschonken wordt. Goedheid die buiten te ontdekken is, in het leven om je heen, in de natuur, in mensen en dieren, in vriendschap.
De psalmdichter laat ons – als het van binnen vastzit – op een andere manier naar de buitenwereld kijken en daar hoop uit putten. Die goedheid ontdekken en teruggeven in gebed en in je handelen. Dat helpt de ziel om grond te vinden en tegelijk in de stroom te blijven in plaats van stil te vallen. Het is de goedheid van God die je elke nieuwe dag uitnodigt om het leven goed te leven, verbonden met anderen. Kome wat komt.

De Stille Week is één lange wake. Wellicht heb je wel eens wake meegemaakt. In de kerk of bij een geliefde zieke of stervende. Een wake voor vrede of het behoud van de aarde, een wake bij het grenshospitium, een stille tocht tegen geweld. Er zijn meer situaties waarin mensen samen met anderen waken. Zulk waken vraagt van mij dat ik er helemaal ben voor de ander, aanwezig en in stilte. Voor veel mensen is dat een bijzondere ervaring. Erbij mogen zijn als het er op aan komt, op de grens van leven en dood, gericht op de ander. Maar soms lukt dat niet, om wat voor reden ook. Ik wil weglopen omdat de ziekenhuislucht me de adem ontneemt. Het is me teveel en te groot, ik kan het niet meer hebben. Ik kom mezelf tegen in wat ik niet wist en niet wil. Dat kan me ook overkomen in deze stille week, zittend bij het kruis van Jezus. Het lijden is niet om aan te zien. Ik onderbreek mijn gebed, misschien wel met een gevoel van schaamte of teleurstelling. Net zoals de leerlingen van Jezus één voor één het kruis uit de weg gingen. Tot dan was het Jezus die vooropging, nu is het aan hen, aan ons, zijn leerlingen, om in het voetspoor van Jezus te gaan. In de bijbelverhalen zijn het vrouwen en vreemdelingen die voorop gaan. In die tijd waren zij de mensen die niets te verliezen hadden. Buitenbeentjes, buitenstaanders die doen wat gedaan moet worden, die de zorg voor Jezus op zich nemen. Met twee of drie helpen ze elkaar de nachtwake door, de morgen tegemoet. Ik laat mij raken door hun moed en vertrouwen. Ik proef dit alles en leg God of Jezus mijn weg en gevoelens voor en spreek erover.